پزشکی بازساختی و سلول‌های بنیادی

به گزارش روابط عمومی و امور بین الملل ستاد توسعه علوم و فناوری‌های سلول های بنیادی، در گفتگو  با دکتر فرزاد پاکدل دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران گفت : در واقع بیماری های چشم و رشته چشم پزشکی فرصتی ایده آل برای مطالعه پزشکی بازساختی است.

اولاً، در درمان اغلب بیماری های چشم به تعداد زیادی سلول بنیادی نیاز نداریم. محققان می توانند اپیتلیوم رنگدانه شبکیه (RPE) زیر فووئا (fovea) را با تعداد نسبتا کمی سلول جایگزین کنند.
دوم، بدلیل خصوصیت طبیعی و ویژه چشم، خطر رد پیوند سلول های بنیادی در چشم نسبتاً کمتر است.
 سوم، ما امکان بررسی دقیق جزییات آناتومیک و عملکرد چشم را در هنگام بیماری و در طول درمان در اختیار داریم.
 چهارم، برخی بیماریهای چشم با از دست رفتن تعداد محدودی سلول، محصول ژن، یا عملکرد همراه هستند.
 این نکات چشم را به ارگان ویژه ای برای به کارگیری اصول طب ترمیمی تبدیل می کند.
در ادامه ایشان افزود: هدف ما تثبیت، تشخیص بهتر و یافتن درمان برای بیماری‌های شایع چشم است تا بتوانیم نه تنها به بیماران کمک کنیم.

ترمیم قرنیه
سطح بیرونی قرنیه با لایه‌ای از سلول‌های اپیتلیال پوشیده شده است که دائماً توسط سلول‌های بنیادی که معمولاً در یک niche در حاشیه قرنیه به نام لیمبوس زندگی می‌کنند، حفظ می‌شوند و جایگزین سلولهای قبلی می‌شوند. در سوختگی‌ها، عفونت‌های شدید سطح چشم و برخی بیماری‌های سیستم ایمنی مانند سندرم استیونز-جانسون، این سلول‌های بنیادی لیمبال تحلیل می‌روند و بدنبال آن اپیتلیوم قرنیه نیز دیگر جایگزین نمی شوند و تحلیل می‌رود و در نهایت منجر به کدورت قرنیه و اختلال بینایی قابل توجهی می‌شود.
جایگزینی سلول‌های بنیادی لیمبال با جراحی پیوند بافت مدت‌هاست که برای درمان بیمار در برخی از این بیماری‌های ویرانگر انجام میشود اما انجام چنین پیوندهای بافتی سلولهای بنیادی لیمبال می‌تواند رویکرد ایمن‌تر و بادوام‌تری را ارائه دهد.

داخلی ترین لایه قرنیه- لایه سلولهای اندوتلیال، نیز چالش دیگری را فرا روی ما قرار میدهد. در اینجا، یک لایه ظریف و شکننده از سلول‌های اندوتلیال قرنیه قرار دارند که می‌تواند با افزایش سن، پس از آب مروارید یا سایر جراحی‌های چشم، یا در بیماری‌های ژنتیکی مانند دیستروفی فوکس، تخریب شود. سلول‌های اندوتلیال قرنیه در انسان به صورت درون‌زا ترمیم یا جایگزین نمی شود. این سلول‌ها وظیفه پمپاژ مایع از قرنیه را بر عهده دارند و با این کار قرنیه را شفاف نگه می‌دارند. از دست دادن آنها منجر به تورم قرنیه و کاهش بینایی و در برخی موارد درد شدید می شود که فقط با جراحی پیوند قرنیه قابل درمان است. پیوند قرنیه partial thickness مانند Descemet stripping automated endothelial keratoplasty (DSAEK)  
و
Descemet membrane endothelial keratoplasty (DMEK) می‌تواند مشکل را برطرف کند. بنظر میرسد که اگر درمان‌های مبتنی بر سلول داشته باشیم میتواند با مشکلات کمتر و به تعداد بیماران بیشتری کمک کند.
درمان‌ با سلول‌های اندوتلیال قرنیه می‌تواند جایگزین جراحی  شود. اخیرا با استفاده از نانوذرات مغناطیسی و آهنرباهای خارجی می توان به رساندن و نشاندن سلول های اندوتلیال قرنیه به نقطه درست داخل چشم مورد نظر ما کمک کند. این سلولهای بنیادی پس از جایگزینی رشد کرده و بعنوان سلول های جدید آندوتلیال در سمت داخل قرنیه قرار می گیرند.

توسعه روش‌های درمانی برای دژنراسیون ماکولا
مرتبط با سن (AMD)

AMD از علل شایع کاهش بینایی در افرادبالای 50 سال محسوب میشود. دو نوع کلی AMD از دو طریق باعث آسیب به شبکیه می شود. در AMD خشک، فرم شایعتر، سلول های اپیتلیال رنگدانه شبکیه (RPE) و گیرنده های نوری در مرکز شبکیه آتروفی می شوند و می میرند. AMD مرطوب کمتر شایع است، اما سبب کاهش دید شدیدتری می شوند. در wet AMD عروق خونی در زیر شبکیه رشد می کنند و نشت یا خونریزی می کنند. هم اکنون گزینه های درمانی موفقی برای دژنراسیون ماکولا مرطوب وجود دارد، ولی تا کنون درمان موثری برای از دست دادن سلولی در دژنراسیون ماکولا یافت نشده است و هر دوی این اشکال AMD به طور چشمگیری دید مرکزی بیماران را مختل می کنند. وی گفت: هم اکنون پژوهشهای وسیعی برای جایگزینی سلول‌های اپیتلیال رنگدانه شبکیه و گیرنده‌های نوری میله‌ای و مخروطی طراحی و در حال اجرا هستند.