پزشکی بازساختی و سلول‌های بنیادی

مهدی هادی*

در حوزه سلول‌های بنیادی به ویژه در بازه زمانی 6 ساله اخیر، ایران پیشرفت بسیار قابل توجهی در عرصه‌های جهانی داشته است. معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری برای ایجاد جهش در این عرصه ستاد توسعه علوم و فناوری‌های سلول‌های بنیادی را ایجاد کرد، تلاش مدیریت این ستاد در این سال‌ها برای ایجاد تحرک در عرصه تجاری‌سازی طرح‌ها و ایده های فناورانه، به خوبی خود را در زیست‌بوم نوآوری کشور نشان داده است.

تلاش‌های این ستاد به صورت اخص و معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری به شکل عمومی باعث شده است که جایگاه ایران در عرصه تولید علم و مقالات در حوزه سلول‌های بنیادی به رتبه پنجم جهانی ارتقاء یابد.

اگر این وضعیت با زمانی نه چندان دور مقایسه شود که فناوری سلول‌های بنیادی در دانشگاه‌های کشور به عنوان فناوری نوظهور و شاید نه چندان ضروری قلمداد می‌شد، می‌توان  میزان تحولات شگرف این عرصه را درک کرد. با این همه باید اعتراف کرد که وضعیت فعلی در عرصه سلول‌های بنیادی با ظرفیت‌های کشور، تفاوتی بنیادین دارد.

یکی از عرصه‌های مغفول مانده در این حوزه شکاف میان تولید علم و تجاری‌سازی است. بخشی از این شکاف به خاطر موانع اداری است که در این زمینه وجود دارد. با وجود آنکه ستاد توسعه علوم و فناوری‌های سلول‌های بنیادی معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری تلاش کرده است تا  در راستای وظایف خود برای هماهنگی بین‌دستگاهی و سیاست گذاری، دیگر ارگان‌های دولتی را ترغیب کند تا در این زمینه تسهیلات بیشتری قائل شوند، اما میزان سختگیری‌ها در این عرصه هنوز قابل توجه است. 

بسیاری از استارتاپ‌ها، شرکت‌های دانش‌بنیان و فناوری که در عرصه سلول‌های بنیادی فعال هستند، ممکن است برای سال‌ها تلاش کنند تا یک طرح را به مرحله تجاری‌سازی برسانند، با این همه زمانی که برای اخذ تاییدیه و مجوزهای لازم به نهادهای ذیصلاح مراجعه می‌کنند، با سد بزرگی از موانع اداری روبه‌رو می‌شوند.

فرایندهای طولانی اداری و سخت‌گیری در این حوزه، ممکن است به دلسرد شدن سرمایه‌گذاران نیز منجر شود. سرمایه‌گذاران فعال در زیست‌بوم، بسیار علاقه‌مند هستند تا در این حوزه سرمایه‌گذاری کنند، اما وقتی می‌ببینند که ممکن است تا سرمایه‌گذاری آنها به دلیل عدم کسب مجوز از بین برود، دلسرد می‌شوند.

یکی از راه‌های برون‌رفت از این وضعیت می‌تواند اعطای اختیارات و بودجه بیشتر به معاونت علمی و فناری ریاست‌جمهوری، در این حوزه باشد، همچنین تشکیل کارگروه‌های مشترک برای بررسی موردی درخواست‌های کسب تاییدیه میان معاونت علمی و فناری ریاست‌جمهوری و نهادهای دیگر، می‌تواند در این زمینه راهگشا باشد.

حوزه سلول‌های بنیادی، یکی از رشته‌های است که می‌تواند ارزش افزوده بسیار قابل توجهی به همراه داشته باشد و حتی از ظرفیت چند میلیارد دلاری صادرات نیز برخوردار است. می‌توان با اصلاح روش‌های مدیریتی در این عرصه و تسهیل فرایندهای اداری، تا حد زیادی به شرکت‌های دانش‌بنیان و فناور فعال در این حوزه کمک کرد.

*مدرس دوره‌های تجاری‌سازی فناوری سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی