پزشکی بازساختی و سلول‌های بنیادی

یکی از چالش‌های مهم پیوند سلول‌های بنیادی خونساز، لزوم سازگار بودن ژنتیکی بافتی فرد اهدا کننده و بیمار است. سازگار بودن ژنتیکی بافتی دو فرد از طریق آزمون سازگار بافتی (HLA) قابل بررسی است. فرد اهداکننده می‌تواند خواهر، برادر و یا در صورتی که ازدواج های فامیلی اتفاق افتاده باشد یکی از اقوام نزدیک بیمار باشد.

اما در حال حاضر با کوچک شدن خانواده‌ها و بروز پدیده تک فرزندی احتمال پیدا شدن فرد مشابه در خانواده فرد بیمار بسیار کم شده است. در نتیجه دریافت پیوند از افراد غیر خویشاوند مورد توجه قرار گرفته است. از این رو تشکیل بانک داده‌های HLA اهدا کنندگان داوطلب و خون بند ناف از سوی ستاد توسعه علوم و فناوری‌های سلول‌های بنیادی معاونت علمی و وزارت بهداشت مورد حمایت قرار گرفته است.

در این راستا شبکه ملی اهداکنندگان سلول‌های بنیادی خونساز ایران با هدف کمک به بیماران نیازمند پیوند سلول‌های بنیادی خونساز در کشور در خرداد ماه 94 راه اندازی شد.

در حال حاضر مراکز سلول درمانی دارای مجوز در سطح کشور مراکز فوق تخصصی پیوند سلول‌های بنیادی خونساز هستند که بر درمان انواع بیماری‌های صعب العلاج مانند بیماری‌های خونی مادرزادی، بیماری نقص ایمنی اولیه، بیماری‌های متابولیک، سرطان‌های خونی و تومورهای توپور متمرکز هستند.

نخستین مرکز پیوند سلول‌های بنیادی خونساز ایران در دانشگاه علوم پزشکی تهران در اسفند 69 به بهره برداری رسید. پس از آن نیز 17 مرکز دیگر در بیمارستان‌های دانشگاهی و معتبر سراسر کشور ایجاد شد که احداث و تجهیز 10 مورد از آنها در دوره 4 ساله 92 تا 96 اتفاق افتاد. پیوند سلول‌های بنیادی خونساز در ابتدا تنها برای افراد بالغ در کشور انجام می‌شد اما از سال 85 بخش اختصاصی کودکان نیز در کشور راه اندازی شد.

جمهوری اسلامی ایران طی سال‌های گذشته هم راستا با برجسته‌ترین مراکز تحقیقاتی دنیا و در سطح مرز دانش به تولید دانش و مهارت‌های لازم در حوزه خدمات بالینی سلول‌های بنیادی و پزشکی بازساختی همت گمارده است.

 با اهتمام و کوشش فراوان دانشمندان جوان کشورمان در سال‌های اخیر، مطالعات حیوانی کوچک، بزرگ و فازهای مختلف کارآزمایی بالینی در زمینه بیماری‌های گوناگون هم اکنون مراحل پایانی خود را سپری می‌کند و در آستانه ورود به بازار ارائه خدمات بالینی قرار گرفته‌اند.

بدین ترتیب با توجه به گسترش علم سلول های بنیادی و پزشکی بازساختی به نظر می رسد که در ۵ سال آینده مراکز بالینی سلول درمانی در سایر رشته های تخصصی پزشکی مانند (پوست، ارتوپدی،اعصاب و ...) به غیر از رشته خون سرطان می بایست تاسیس و گسترش یابند.

از سوی دیگر تدوین استاندارد عرضه محصولات و خدمات مبتنی بر سلول از جمله موضوعاتی است که در صورت عدم توجه به آن شاهد نابسامانی‌هایی خواهیم بود. به طوری که می‌‌توان گفت در مواردی حتی مهمتر از قوانین تولید نیز هستند. عدم وجود چنین استانداردهایی می‌تواند روش‌های درمانی درمانی کاملا موثر را نیز به روش‌هایی منفور و غیر قابل پذیرش در جامعه پزشکی تبدیل کند.

در این راستا ستاد با همکاری وزارت بهداشت اقدام به بررسی و تبیین راهکارهای توسعه خدمات بالینی در حوزه درمان مبتنی بر سلول و پزشکی بازساختی کرده است. در چهار سال گذشته با تلاش‌های ستاد دستورالعمل ملی تولید سلول، بافت و ژن و استانداردهای مربوط به مراکز ارائه دهنده خدمات مبتنی بر سلول شده است. همچنین تعرفه گذاری بیمه ای مناسب برای خدمات مبتنی بر سلول نه تنها می‌تواند به رشد و رونق مراکز تولید و ارائه دهنده خدمات کمک می‌کند. بلکه می‌تواند موجب تسهیل دسترسی بیماران به درمان استاندارد و مناسب هم شود.